Η υπέρταση αποτελεί τον σημαντικότερο τροποποιήσιμο παράγοντα για τη μείωση των εγκεφαλικών επεισοδίων και των εμφραγμάτων.

Τι είναι η υπέρταση;

Υπέρταση (σωστότερα αρτηριακή υπέρταση) σημαίνει ότι οι αρτηρίες μας, δηλαδή η αορτή και τα κλαδιά της που μεταφέρουν το αίμα μας από την αριστερή κοιλία σε όλα τα όργανα έως να διακλαδιστούν σε πολύ-πολύ μικρά κλαδιά (αρτηρίδια), έχουν εσωτερική πίεση πάνω από κάποια συγκεκριμένα όρια με αποτέλεσμα να απαιτείται φαρμακευτική αγωγή. Τα όρια αυτά είναι γενικώς το 140 mmHg για τη λεγόμενη «μεγάλη» ή συστολική πίεση, δηλαδή την πίεση που ασκείται στο τοίχωμα των αρτηριών όταν η καρδιά μας βρίσκεται σε φάση συστολής, ενώ για τη λεγόμενη «μικρή» ή διαστολική πίεση που ασκείται στο υπόλοιπο του καρδιακού κύκλου όταν η καρδιά χαλαρώνει και γεμίζει με αίμα το όριο είναι τα 90 mmHg. Τα όρια αυτά δεν χωρίζουν το φυσιολογικό από το παθολογικό, αλλά αποτελούν τα όρια πάνω από τα οποία η φαρμακευτική αγωγή αποδεδειγμένα με προσεχτικά σχεδιασμένες και εκτελεσμένες μελέτες ωφελεί τον ασθενή. Τα όρια της φυσιολογικής ή επιθυμητής πίεσης είναι, για τη συστολική τα 120 mmHg και για τη διαστολική τα 80 mmHg. Όταν έχουμε συστολική πίεση από 120 έως 139 mmHg ή διαστολική πίεση από 80 έως 89 mmHg, έχουμε μια ενδιάμεση κατάσταση, όπου η πίεσή μας μπορεί να μην είναι η επιθυμητή, ωστόσο δεν δικαιολογείται η έναρξη φαρμακευτικής αγωγής.

Η υπέρταση είναι η συχνότερη πάθηση και αφορά περίπου έναν στους τρεις ενήλικες. Είναι μαζί με το κάπνισμα και την αυξημένη χοληστερίνη οι σημαντικότεροι παράγοντες για να εμφανιστούν έμφραγμα ή εγκεφαλικό. Αποτελεί ύπουλη πάθηση, αφού οι περισσότεροι που έχουν υπέρταση δεν έχουν κανένα σύμπτωμα και την ανακαλύπτουν τυχαία εάν τη μετρήσουν. Συχνά ξεκινάει από την ηλικία περίπου των 40 ετών, οπότε μετά την ηλικία αυτή πρέπει να τη μετράμε τακτικά π.χ. ανά εξάμηνο. Επίσης πολλές φορές οι ασθενείς την ανακαλύπτουν, αφού συμβεί μια επιπλοκή από τη μακροχρόνια αρρύθμιστη υπέρταση, όπως το εγκεφαλικό.

Πώς μπορεί να διαγνωστεί η υπέρταση;

Η διάγνωση της υπέρτασης γίνεται παραδοσιακά με μέτρηση της πίεσης τουλάχιστον σε δύο διαφορετικά ραντεβού στο ιατρείο, όπου γίνονται τουλάχιστον δύο μετρήσεις κάθε φορά.

Οι μετρήσεις στο σπίτι από τον ασθενή είναι επίσης πολύ χρήσιμες τόσο για τη διάγνωση , όσο και για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας της φαρμακευτικής αγωγής. Όσον αφορά το σπίτι, συνιστάται να λαμβάνονται δύο μετρήσεις τη φορά δύο φορές την ημέρα (πρωί και βράδυ) για περίπου μία εβδομάδα αγνοώντας τις μετρήσεις της πρώτης ημέρας.

Βοηθητικό ρόλο έχει και η 24ωρη καταγραφή της πίεσης με ειδική αυτόματη, φορητή συσκευή που ρυθμίζεται να μετρήσει πολλές φορές την πίεση σε ένα 24ωρο, τόσο στην ημέρα όσο και στη νύχτα. Λανθασμένα αυτός ο τρόπος παρακολούθησης της πίεσης λέγεται συχνά χόλτερ πίεσης. Κανονικά ο όρος χόλτερ αναφέρεται μόνο στη συσκευή που καταγράφει τον καρδιακό ρυθμό. Η 24ωρη καταγραφή είναι χρήσιμη όταν οι μετρήσεις στο ιατρείο είναι διαφορετικές από αυτές στο σπίτι. Εάν ο ασθενής έχει την τάση να ανεβάζει την πίεσή του στο ιατρείο (σύνδρομο λευκής μπλούζας), τότε οι μετρήσεις στο σπίτι και η 24ωρη καταγραφή έχουν μεγαλύτερη αξιοπιστία στη διάγνωση.

Υπέρταση : Πως γίνονται οι μετρήσεις της πίεσης;

Η μέτρηση της πίεσης προϋποθέτει την ηρεμία του ασθενούς και ένα ήσυχο με κατάλληλη θερμοκρασία απομονωμένο περιβάλλον. Μερικοί συστήνουν να μην έχει καταναλωθεί καφές, τσιγάρο και αλκοόλ τριάντα λεπτά πριν τη μέτρηση. Από τεχνικής πλευράς ο ασθενής κάθεται με την πλάτη να υποστηρίζεται σε καναπέ ή καρέκλα τουλάχιστον για πέντε λεπτά και γίνεται η μέτρηση της πίεσης με το χέρι να ακουμπά αναπαυμένο σε μια επιφάνεια, ώστε ο βραχίονας (ή ο καρπός) να είναι στο ύψος της καρδιάς. Συνιστάται η μέτρηση να γίνει δύο ή και τρεις φορές με διαφορά περίπου ενός λεπτού, οπότε υπολογίζουμε το μέσο όρο των μετρήσεων ή δείχνουμε όλες τις μετρήσεις στον ιατρό. Τις πρώτες φορές που μετράμε την πίεση το κάνουμε και από τα δύο χέρια κι αν υπάρχει μια σταθερά μεγαλύτερη πίεση στο δεξί ή στο αριστερό χέρι προτιμούμε για τη συνέχεια τη μέτρηση να την κάνουμε από το χέρι με τη μεγαλύτερη πίεση.  Τα πιεσόμετρα του βραχίονα που μετρούν την πίεση στο μπράτσο θεωρούνται πιο αξιόπιστα από αυτά που μετρούν την πίεση στον καρπό και μόνο σε περιπτώσεις πολύ χοντρού μπράτσου που δυσκολεύει τη μέτρηση μπορεί να χρησιμοποιηθούν αυτά του καρπού. Τα πιεσόμετρα που έχει ο ασθενής στο σπίτι του πρέπει να ελέγχονται για τη σωστή τους λειτουργία κάθε τόσο από το γιατρό του ασθενούς. Πλέον τα ηλεκτρονικά – αυτόματα πιεσόμετρα είναι τα συνήθως χρησιμοποιούμενα για τις ευκολίες που παρέχουν, όπως η καταγραφή στη μνήμη της συσκευής των προηγούμενων μετρήσεων, καταγραφή των παλμών της καρδιάς, ενώ πολλά αυτόματα πιεσόμετρα ανιχνεύουν την ύπαρξη αρρυθμίας. Σε πολλές χώρες η επίσημη εταιρεία υπέρτασης έχει μια λίστα με τα εγκεκριμένα κατ’ αυτήν πιεσόμετρα.

Τι εξετάσεις πρέπει να κάνει κάποιος που έχει υπέρταση;

Εάν τεθεί η διάγνωση της υπέρτασης έχει σημασία να ελέγξει ο θεράπων γιατρός για τυχόν βλάβες των οργάνων του σώματος από την υπέρταση ή εάν υπάρχει κάποιο ειδικό αίτιο που προκαλεί την πίεση και δεν είναι η συνηθισμένη περίπτωση της πίεσης που οφείλεται στη σταδιακή με την αύξηση της ηλικίας σκλήρυνση των αγγείων και την μη σωστή  διαχείριση της αποβολής του αλατιού από τα νεφρά μας.

Επομένως σε πρώτη φάση γίνεται ένα βασικός εργαστηριακός έλεγχος με εξετάσεις αίματος και ούρων. Συγκεκριμένα προτείνεται να μετρώνται  η ουρία και η κρεατινίνη, δηλαδή οι βασικοί δείκτες της νεφρικής λειτουργίας, οι ηλεκτρολύτες: κάλιο, νάτριο, ασβέστιο, η TSH, που είναι ο βασικός δείκτης της λειτουργίας του θυρεοειδούς, η χοληστερίνη (ολική, «καλή» και «κακή»), ενώ γίνεται και γενική ούρων κυρίως για να δούμε εάν η υπέρταση έχει προκαλέσει απώλεια λευκώματος στα ούρα και πόση είναι αυτή. Για το τελευταίο, καλό είναι να γίνεται 24ωρη συλλογή ούρων και μέτρηση του λευκώματος στα ούρα που συλλέξαμε.

Η ακρόαση της καρδιάς και το καρδιογράφημα είναι οι βασικές εξετάσεις, ώστε να δούμε εάν η καρδιά έχει επηρεαστεί από την υπέρταση, ενώ το τρίπλεξ καρδιάς μπορεί να μας δώσει επιπλέον πληροφορίες επ’ αυτού.

Αρκετές φορές και ειδικά εάν ο γιατρός ακούσει φύσημα πάνω στις καρωτίδες, συνιστάται να γίνεται ένα τρίπλεξ καρωτίδων που θα μας δώσει πληροφορίες ως προς τον επηρεασμό των αρτηριών από την υπέρταση.

Εάν υπάρχει επηρεασμός των νεφρών, της καρδιάς ή των καρωτίδων με βάση τις παραπάνω εξετάσεις, τότε συνιστάται η αμεσότερη και αυστηρότερη ρύθμιση της πίεσης.

Φυσικά αμεσότερη και αυστηρότερη ρύθμιση συνιστάται και στις περιπτώσεις που ήδη υπάρχει γνωστό έμφραγμα, εγκεφαλικό, νεφρική ή καρδιακή ανεπάρκεια.

Πότε ξεκινάμε φαρμακευτική αγωγή στην υπέρταση και ποιος είναι ο στόχος;

Εάν η αύξηση της πίεσης είναι οριακή, δηλαδή η μεγάλη πίεση είναι έως 160 και η μικρή έως 100 και δεν υπάρχει βλάβη ή επηρεασμός στα όργανα, τότε μπορεί ο γιατρός να περιμένει κάποιες εβδομάδες, ώστε με αλλαγές στον τρόπο ζωής και όχι με φάρμακα να γίνει η ρύθμιση της πίεσης.

Εάν η αύξηση της πίεσης είναι σημαντική, δηλαδή πάνω από 160 η μεγάλη και πάνω από 100 η μικρή, τότε συνιστάται παράλληλα με τις αλλαγές στον τρόπο ζωής να ξεκινά φαρμακευτική αγωγή.

Εάν η αύξηση της πίεσης είναι ήπια (140-160 η μεγάλη ή 90-100 η μικρή), αλλά υπάρχει βλάβη σε όργανα, όπως εγκεφαλικό ή έμφραγμα, προτείνεται η άμεση χορήγηση θεραπευτικής αγωγής. Παρομοίως άμεση χορήγηση φαρμάκων έστω και σε ήπια υπέρταση γίνεται όταν έχουμε επηρεασμό (όχι βλάβη) των οργάνων, όπως σε μέτρια νεφρική ανεπάρκεια, αθηρωμάτωση των καρωτίδων, υπερτροφία της καρδιάς στο καρδιογράφημα ή στο τρίπλεξ καρδιάς.

Στόχος της φαρμακευτικής αγωγής είναι η μείωση της πίεσης σε επίπεδα κάτω του 140 για τη μεγάλη πίεση και κάτω του 90 για τη μικρή πίεση. Στους διαβητικούς έχει τεθεί ένας αυστηρότερος στόχος για τη μικρή πίεση να μην υπερβαίνει το 85.

Στους ηλικιωμένους άνω των 75, οι οποίοι είναι πιο ευάλωτοι στις παρενέργειες των αντιυπερτασικών φαρμάκων, τα όρια για να ξεκινήσουμε φαρμακευτική αγωγή είναι πιο χαλαρά, και συνήθως η αγωγή δίνεται εάν η μεγάλη πίεση ξεπερνά το 160 και δεν προκαλεί παρενέργειες, όπως η ορθοστατική υπόταση. Επίσης σε αυτή την κατηγορία των ασθενών (άνω των 75 ετών) ο στόχος είναι μια συστολική πίεση γύρω στο 150.

Ποια είναι τα μη φαρμακευτικά μέτρα που μπορεί να λάβει ο ασθενής με υπέρταση, προκειμένου είτε να μην χρειαστεί φάρμακα για την ρύθμιση της πίεσης ή να χρειαστεί μικρότερες δόσεις;

1. Περιορισμός στην πρόσληψη αλατιού στα 5-6 γραμμάρια την ημέρα. Το περισσότερο αλάτι που λαμβάνουμε με τις τροφές είναι «κρυμμένο» σε προπαρασκευασμένα προϊόντα, όπως τα τυριά, τα αλλαντικά, τα πατατάκια, τα μπισκότα, οι αλμυροί ξηροί καρποί και φυσικά το έτοιμο, γρήγορο φαγητό. Προσπαθούμε να περιορίσουμε τις τροφές αυτές και να αλατίζουμε με λίγο αλάτι το φαγητό που ετοιμάζουμε στο σπίτι.
2. Μείωση του αλκοόλ σε δύο ποτά ημερησίως για τους άνδρες και ένα ποτό ημερησίως για τις γυναίκες. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τους άνδρες μιλάμε για περίπου 30 γραμμάρια αλκοόλ που αντιστοιχεί σε ενάμιση ποτήρι κρασί, δύο ποτήρια μπύρας ή δύο ποτά του τύπου του ουίσκι, ενώ για τις γυναίκες είναι το μισό από τα προηγούμενα.
3. Αύξηση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών. Κατανάλωση γαλακτοκομικών χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Τα φρούτα και τα λαχανικά που πρέπει να καταναλώνουμε σε ημερήσια βάση είναι 300 με 400 γραμμάρια. Ουσιαστικά σε κάθε γεύμα μικρό ή μεγάλο πρέπει να υπάρχει φρούτο και σαλάτα.
4. Μείωση του σωματικού βάρους και της περιφέρειας της μέσης σε φυσιολογικά επίπεδα. Για τους άνδρες η περιφέρεια της μέσης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 102 εκατοστά και για τις γυναίκες τα 88 εκατοστά. Το φυσιολογικό βάρος εξαρτάται από το ύψος μας και το βρίσκουμε χρησιμοποιώντας τον τύπο για το δείκτη μάζας σώματος που πρέπει να είναι κάτω από 25 Kg/m
5. Τακτική άσκηση. Οι υπερτασικοί πρέπει να αθλούνται τις περισσότερες (τουλάχιστον 5) ή όλες τις ημέρες της εβδομάδας για τριάντα λεπτά με μέτριας έντασης δυναμική αερόβια άσκηση, όπως είναι το γρήγορο περπάτημα και το ελαφρύ τζόκινγκ.
6. Διακοπή του καπνίσματος. Το κάπνισμα αυξάνει την πίεση για λίγα λεπτά και όχι για πάντα, ωστόσο επειδή δρα συνεργικά με την πίεση στο να γίνουν οι σοβαρές επιπλοκές του εμφράγματος και του εγκεφαλικού, συνιστάται σε όλους τους καπνιστές να διακόψουν το κάπνισμα. Μάλιστα πρακτικά η διακοπή του καπνίσματος μπορεί να μειώσει σε πολύ μικρό βαθμό την πίεση ή και καθόλου, ωστόσο η μείωση του κινδύνου να πάθει τις σοβαρές επιπλοκές της υπέρτασης (ειδικά το έμφραγμα) ο υπερτασικός ασθενής είναι μεγαλύτερη από όσο θα τον μειώσουν όλα τα προηγούμενα μέτρα μαζί με την φαρμακευτική αγωγή!!

Ποιες είναι οι κατηγορίες των φαρμάκων για την υπέρταση;

Υπάρχουν τέσσερις βασικές κατηγορίες φαρμάκων για την πίεση. Πρόκειται για τα διουρητικά, τους αποκλειστές των διαύλων ασβεστίου, τους αποκλειστές του συστήματος ρενίνης – αγγειοτενσίνης και τους βήτα αποκλειστές. Όλες οι παραπάνω κατηγορίες θεωρούνται φάρμακα πρώτης γραμμής και η επιλογή εξαρτάται από την ύπαρξη και άλλων παθήσεων πλην της υπέρτασης. Για παράδειγμα οι αποκλειστές του συστήματος ρενίνης – αγγειοτενσίνης είναι τα προτιμώμενα φάρμακα όταν υπάρχει σακχαρώδης διαβήτης ή σοβαρό πρόσθιο έμφραγμα της καρδιάς.

Όλα τα φάρμακα κρίνονται με βάση την αποτελεσματικότητά τους στην επίτευξη του θεραπευτικού στόχου και την πρόκληση παρενεργειών. Εάν υπάρχουν σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες αντικαθίσταται το υπεύθυνο φάρμακο με άλλο.

Οι περισσότεροι ασθενείς θα χρειαστούν για την καλή ρύθμιση της πίεσης δύο ή τρία φάρμακα διαφορετικών κατηγοριών. Για το λόγο αυτό κυκλοφορούν ευρέως προς διευκόλυνση έτοιμοι συνδυασμοί φαρμάκων σε διάφορες δοσολογίες.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η αποτελεσματικότερη δράση των φαρμάκων έναντι της πίεσης απαιτεί καθημερινή λήψη για τουλάχιστον πέντε ημέρες, ενώ ειδικά τα θειαζιδικά διουρητικά μπορεί να δώσουν καλύτερο αποτέλεσμα μετά από 20-30 ημέρες συνεχούς λήψης.

Τι να κάνω όταν έχω ιδιαίτερα υψηλή πίεση;

Εάν η πίεση υπερβαίνει το 180 η μεγάλη ή το 110 η μικρή, χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα υψηλή. Στην περίπτωση αυτή το σημαντικότερο ως προς το τι πρέπει να γίνει δεν είναι τόσο το μέγεθος της πίεσης, όσο η ύπαρξη σοβαρών συμπτωμάτων. Για παράδειγμα εάν ο ασθενής πέρα από μια ήπια ζάλη/βάρος στο κεφάλι ή τον αυχένα, που δεν αποτελεί αξιόλογο σύμπτωμα, δεν νοιώθει επιπλέον δυσκολία στην αναπνοή (δύσπνοια), σταθερή ενόχληση/βάρος/κάψιμο/πίεση μπροστά στο στήθος, αδυναμία σε κάποιο χέρι ή πόδι του, δυσκολία στην ομιλία κ.τ.λ., δεν απαιτείται η απότομη πτώση της πίεσης. Η επάνοδος της πίεσης στα φυσιολογικά επίπεδα στον ασυμπτωματικό ασθενή μπορεί να γίνει σταδιακά μέσα σε 12 με 24 ώρες. Εάν ο ασθενής λαμβάνει ήδη κάποια αγωγή για υπέρταση σε δόσεις που είναι μικρότερες από τις μέγιστες επιτρεπτές, τότε συνήθως του συνιστούμε να λάβει επιπλέον δόση από το χάπι που λαμβάνει και να περιμένει περίπου 6 ώρες. Εάν και πάλι η πίεση δεν ρυθμιστεί μπορεί να επαναλάβει τη διαδικασία με κάποιο άλλο χάπι και να περιμένει άλλες 6 ώρες.

Κατά κανόνα όταν δεν υπάρχει η βιασύνη να πέσει η πίεση άμεσα π.χ. σε 1-2 ώρες, η παραπάνω στρατηγική ρυθμίζει την πίεση στις περισσότερες περιπτώσεις. Εάν η πίεση παραμένει υψηλή για περισσότερο από δύο ημέρες και δεν οφείλεται σε λήψη φαρμάκων που ανεβάζουν την πίεση, όπως η κορτιζόνη και τα αντιφλεγμονώδη ή στην κατανάλωση αλμυρών τροφών, μπορεί τελικά να γίνει αλλαγή στην αγωγή του ασθενούς. Εννοείται ότι εάν η αύξηση της πίεσης οφείλεται στη λήψη κορτιζόνης ή αντιφλεγμονωδών φαρμάκων συνιστάται η διακοπή ή η μείωσή τους. Επίσης εάν η αύξηση της πίεσης οφείλεται στην κατανάλωση αλμυρών τροφών, με την κατάλληλη δίαιτα πτωχή σε αλάτι, η πίεση επανέρχεται σε 24 ώρες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

• Η υπέρταση αποτελεί το νούμερα ένα τροποποιήσιμο παράγοντα που προκαλεί εμφράγματα και εγκεφαλικά και εμφανίζεται στο ένα τρίτο των ενηλίκων
• Η διάγνωση γίνεται στο ιατρείο με αρκετές μετρήσεις σε τουλάχιστον δύο διαφορετικά ραντεβού. Οι μετρήσεις στο σπίτι και η 24ωρη καταγραφή βοηθούν σημαντικά στη διάγνωση και παρακολούθηση.
• Η υπέρταση δεν προκαλεί συμπτώματα από μόνη της και ως εκ τούτου πρέπει όλοι να μετρούν τακτικά (π.χ. ανά εξάμηνο) την πίεσή τους μετά την ηλικία των 40 ετών
• Η υπέρταση αυξάνει τον κίνδυνο για εγκεφαλικό, έμφραγμα, νεφρική και καρδιακή ανεπάρκεια
• Υπάρχουν πλέον πολλά και αποτελεσματικά φάρμακα για τη ρύθμιση της πίεσης με τους περισσότερους ασθενείς να χρειάζονται τουλάχιστον δύο
• Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής του υπερτασικού ασθενούς με κορυφαίας σημασίας τη διακοπή του καπνίσματος, είναι εξίσου σημαντικές με τη φαρμακευτική αγωγή στη μείωση των κινδύνων από την υπέρταση