Ο υπέρηχος καρδιάς είναι μια ανώδυνη, χωρίς ακτινοβολία εξέταση με την οποία μελετάται η δομή και η λειτουργία των τμημάτων της καρδιάς.
Τι είναι ο υπέρηχος καρδιάς;
Ο υπέρηχος καρδιάς, που λέγεται και ηχοκαρδιογράφημα ή τρίπλεξ καρδιάς, είναι μια απλή και ανώδυνη εξέταση με την οποία ο καρδιολόγος ελέγχει τη συνολική λειτουργία και τη δομή της καρδιάς και των επιμέρους τμημάτων της: τοιχώματα του μυοκαρδίου, βαλβίδες και τα πέριξ μεγάλα αγγεία όπως η αορτή και η κάτω κοίλη φλέβα. Η λήψη των εικόνων γίνεται εξωτερικά από την πρόσθια επιφάνεια του θώρακα γι’ αυτό και η επίσημη ονομασία είναι διαθωρακικό τρίπλεξ καρδιάς σε αντίθεση με το διοισοφάγειο τρίπλεξ για το οποίο θα σας μιλήσω πιο κάτω. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι ο υπέρηχος καρδιάς γίνεται σε ζωντανό χρόνο με τον ασθενή να συμμετέχει στην εξέταση, να ακούει και να βλέπει πως δουλεύει η καρδιά του. Είναι εξαιρετικά διαδεδομένη εξέταση μια και το μηχάνημα με το οποίο γίνεται βρίσκεται τόσο σε διαγνωστικά κέντρα, όσο και στα περισσότερα καρδιολογικά ιατρεία.
Μάλιστα τα τελευταία χρόνια υπάρχουν φορητές συσκευές μεγέθους λάπτοπ που εύκολα μεταφέρονται στην κλίνη του ασθενούς στο νοσοκομείο ή στο σπίτι του. Σε γενικές γραμμές η συσκευή μέσω της οποίας γίνεται η εξέταση αποτελείται από δύο τμήματα, το ένα είναι ο επεξεργαστής-οθόνη και το άλλο είναι ο ηχοβολέας που με ένα μακρύ καλώδιο συνδέεται με τον επεξεργαστή. Ο ηχοβολέας είναι το όργανο μέσω του οποίου ο χειριστής στέλνει τα κύματα των υπερήχων προς την καρδιά και λαμβάνει εικόνες/βίντεο καθώς και πληροφορίες για τις ταχύτητες του μυοκαρδίου και του αίματος.
Υπέρηχος καρδιάς: Τι μετράει σε βασικές γραμμές ο καρδιολόγος με τον υπέρηχο-τρίπλεξ;
Η πρώτη και βασικότερη μέτρηση στον υπέρηχο καρδιάς είναι το κλάσμα εξώθησης της αριστερής κοιλίας. Η μέτρηση αυτή δίνει τη συνολική εικόνα της δύναμης της αριστερής κοιλίας που είναι η αντλία της μεταφοράς του αίματος στο σώμα μας και σημαίνει το ποσοστό του αίματος που εξωθεί η αριστερή κοιλία όταν συσπάται από το αίμα που τη γεμίζει στη φάση χαλάρωσης. Εάν για παράδειγμα η αριστερή κοιλία στη φάση που χαλαρώνει γεμίζει με 100 ml αίμα και στο τέλος της συστολής έχει 40 ml αίμα, έχει δηλαδή εξωθήσει 60 ml, τότε το κλάσμα εξώθησης της αριστερής κοιλίας είναι 60%. Το φυσιολογικό κλάσμα εξώθησης είναι πάνω από 50%, ενώ σοβαρά μειωμένο θεωρείται όταν είναι κάτω από 30%. Όταν υπερβαίνει το 75% είναι αυξημένο και μπορεί επίσης να οφείλεται σε κάποια πάθηση π.χ. ανεπάρκεια μιτροειδούς βαλβίδας, σοβαρή αναιμία ή υπερλειτουργία του θυρεοειδούς.
Πέρα, όμως από τη συνολική συστολική απόδοση της αριστερής κοιλίας, ο καρδιολόγος στο τρίπλεξ καρδιάς μελετάει την κίνηση των 16 τμημάτων της αριστερής κοιλίας που μαζί με την κορυφή (17ο τμήμα) απαρτίζουν το μυοκάρδιο της αριστερής κοιλίας. Για παράδειγμα εάν κάποιος έχει υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου, ο εξεταστής παρατηρεί ακίνητα τμήματα του μυοκαρδίου στην αντίστοιχη περιοχή. Εάν υπάρχει μεγάλη, άνω του 90% στένωση σε ένα από τα τρία μεγάλα αγγεία της καρδιάς, ο εξεταστής παρατηρεί μειωμένη κινητικότητα στην περιοχή που δέχεται αίμα από το στενωμένο αγγείο. Επίσης μετράται σε διάφορες θέσεις το πάχος των τοιχωμάτων της αριστερής κοιλίας. Π.χ. στη στένωση της αορτικής βαλβίδας και στην υπέρταση έχουμε αύξηση του πάχους των τοιχωμάτων και της μάζας της αριστερής κοιλίας.
Άλλες σημαντικές μετρήσεις που γίνονται αφορούν τις ταχύτητες με τις οποίες κινείται το αίμα μέσα στις διάφορες βαλβίδες μέσω των οποίων ο καρδιολόγος μπορεί να συμπεράνει εάν υπάρχει στένωση ή ανεπάρκεια σε κάποια βαλβίδα και να προσδιορίσει με μεγάλη ακρίβεια το μέγεθος του προβλήματος. Σε όλα τα πορίσματα καταγράφεται λεπτομερώς η λειτουργία των τεσσάρων καρδιακών βαλβίδων,
Επιπλέον στο τρίπλεξ καρδιάς βλέπουμε το μέγεθος και τη λειτουργία και των άλλων τμημάτων της καρδιάς εκτός της αριστερής κοιλίας, δηλαδή τον αριστερό κόλπο, τον δεξιό κόλπο και τη δεξιά κοιλία. Επίσης προσδιορίζεται το μέγεθος της ανιούσης θωρακικής αορτής, βλέπουμε εάν υπάρχει υγρό γύρω από την καρδιά, μετράμε το μέγεθος της κάτω κοίλης φλέβας που μας δίνει την πληροφορία πιθανής κατακράτησης υγρών ή αφυδάτωσης.
Με τον υπέρηχο καρδιάς ΔΕΝ μπορούμε να δούμε τα στεφανιαία αγγεία στους ενήλικες. Τα στεφανιαία αγγεία μελετώνται με την κλασική στεφανιογραφία ή την αξονική στεφανιογραφία. Ωστόσο μέσω της κίνησης των τμημάτων της καρδιάς, μπορούμε εμμέσως να συμπεράνουμε κατά προσέγγιση την κατάσταση των στεφανιαίων αγγείων και να υποθέσουμε την ύπαρξη στενώσεων εάν είναι πολύ σοβαρές.
Ουσιαστικά σε κάθε πάθηση της καρδιάς γίνεται τρίπλεξ καρδιάς που είτε βάζει τη διάγνωση π.χ. στένωση αορτικής βαλβίδας, είτε μας συμπληρώνει τις πληροφορίες που έχουμε από το ιστορικό και το καρδιογράφημα.
Υπέρηχος καρδιάς : Όλοι οι καρδιολόγοι είναι εκπαιδευμένοι να κάνουν των απλό (διαθωρακικό) υπέρηχο;
Ναι.
Η εκπαίδευση στην εκτέλεση του υπερήχου ή τρίπλεξ καρδιάς συμπεριλαμβάνεται στη βασική εκπαίδευση κάθε καρδιολόγου. Στην Ελλάδα η εκπαίδευση στην ηχωκαρδιογραφία διαρκεί έξι μήνες από τα συνολικά τέσσερα έτη ειδίκευσης του καρδιολόγου. Αναφερόμαστε στον απλό κλασικό υπέρηχο ή τρίπλεξ καρδιάς που γίνεται στην επιφάνεια του θώρακα και λέγεται διαθωρακικό υπέρηχο καρδιάς. Φυσικά, ο κάθε καρδιολόγος μπορεί να δώσει περισσότερο ή λιγότερο βάρος στην εκμάθηση του υπερήχου καρδιάς ανάλογα και με τα ειδικότερα ενδιαφέροντά του στην καρδιολογία. Σε πρακτικό επίπεδο όλοι οι γενικοί καρδιολόγοι λίγο-πολύ έχουν βασικές γνώσεις υπερήχου καρδιάς, αλλά αυτοί που εκτελούν περισσότερα τρίπλεξ καρδιάς πιθανότατα είναι καλύτεροι ειδικά σε σοβαρές ή σπάνιες παθήσεις της καρδιάς ή στην ακριβή εκτίμηση της βαρύτητας μιας βαλβιδοπάθειας. Υπάρχουν και διεθνείς πιστοποιήσεις στο τρίπλεξ καρδιάς, όπως αυτή της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιαγγειακής Απεικόνισης (EACVI TTE Accredited). Επιπλέον η τεχνολογική αρτιότητα και ποιότητα του μηχανήματος επιτρέπει τη μέτρηση ακριβέστερων μετρήσεων.
Υπέρηχος καρδιάς : Ποιες είναι οι νεότερες και πιο προχωρημένες τεχνικές υπερήχων καρδιάς;
Υπάρχουν και κάποιες πιο προχωρημένες τεχνικές στους υπερήχους καρδιάς, όπως το διοισοφάγειο υπέρηχο καρδιάς, το stress – echo και το strain/strain rate, στις οποίες εκπαιδεύονται όχι όλοι, αλλά συγκεκριμένοι καρδιολόγοι που το επιλέγουν. Η εκπαίδευση για τις νεότερες αυτές τεχνικές γίνεται σε ειδικά εκπαιδευτικά κέντρα δημοσίων νοσοκομείων μετά την απόκτηση του τίτλου ειδικότητας του καρδιολόγου.
Το διοισοφάγειο υπέρηχο καρδιάς είναι παρόμοιας φιλοσοφίας και παρόμοιων μετρήσεων με το κλασικό, αλλά η λήψη των εικόνων γίνεται με ειδικό ηχοβολέα (η συσκευή που λαμβάνει τις εικόνες) στην επιφάνεια ενός γαστροσκοπίου, δηλαδή απαιτείται εισαγωγή μέσα από το στόμα, ώστε να φτάσει ο ηχοβολέας στον οισοφάγο πίσω από την καρδιά. Το διοισοφάγειο υπέρηχο καρδιάς έχει το πλεονέκτημα της πολύ καλύτερης ευκρίνειας στις εικόνες της καρδιάς που λαμβάνει. Το χρησιμοποιούμε σε περιπτώσεις, όπως όταν θέλουμε να διευκρινίσουμε το ακριβές αίτιο της σοβαρής ανεπάρκειας μιτροειδούς βαλβίδας πριν από το χειρουργείο, εάν υπάρχει υποψία λοίμωξης των βαλβίδων (ενδοκαρδίτιδα), εάν έχουμε μεταλλικές βαλβίδες που δεν δουλεύουν σωστά ή εάν θέλουμε να ανατάξουμε σε φυσιολογικό ρυθμό την κολπική μαρμαρυγή χωρίς να περιμένουμε τρεις εβδομάδες λήψης αντιπηκτικής αγωγής.
Το stress echo είναι μια τεχνική ελέγχου της πιθανότητας να υπάρχει στεφανιαία νόσο. Είναι τρίπλεξ καρδιάς που γίνεται για την εκτίμηση της δύναμης της αριστερής κοιλίας και της κίνησης των μυοκαρδιακών τμημάτων της κατά την ενδοφλέβια έγχυση ενός φαρμάκου που «αναγκάζει» την καρδιά να χτυπήσει πολύ γρήγορα και πολύ δυνατά για λίγα λεπτά, οπότε γίνεται η λήψη των εικόνων/βίντεο. Αντικαθιστά το τεστ κόπωσης με τάπητα/διάδρομο, όταν ο ασθενής δεν μπορεί να τρέξει ή εάν ο καρδιολόγος θεωρεί ότι το απλό τεστ κόπωσης δεν είναι κατάλληλο για την περαιτέρω μελέτη του ασθενούς. Το stress echo έχει παρόμοια χρησιμότητα με το σπινθηρογράφημα καρδιάς, αλλά έχει το πλεονέκτημα ότι δεν ακτινοβολείται ο ασθενής.
Υπέρηχος καρδιάς : Έχει κάποιο κίνδυνο για την κίνδυνο για την υγεία μου;
Όχι.
Ο υπέρηχος, όπως το λέει και η λέξη χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα στο φάσμα των υπερήχων, δηλαδή σε συχνότητες που δεν ακούει το ανθρώπινο αυτί. Τα ηχητικά αυτά κύματα δεν έχουν καμία σχέση με ακτινοβολία-ραδιενέργεια και η εξέταση θεωρείται «καθαρή» για τον οργανισμό μας. Εάν η εξέταση διαρκέσει πάνω από μισή ώρα συνεχούς λήψης εικόνων και μετρήσεων μπορεί πιθανόν να «ζεστάνει» ελαφρώς τους ιστούς που διαπερνά.
Υπέρηχος καρδιάς : Πότε πρέπει να κάνω;
Οι βασικές ενδείξεις για να κάνει κάποιος τρίπλεξ καρδιάς είναι συμπτώματα όπως ο πόνος στο στήθος, τα πρησμένα πόδια, οι αρρυθμίες, η εύκολη κούραση και η λιποθυμία. Εάν συμβεί έμφραγμα του μυοκαρδίου ή εγκεφαλικό επεισόδιο πρέπει πάντα να γίνεται τρίπλεξ καρδιάς. Εάν κάποιος καρδιολόγος ή ιατρός άλλης ειδικότητας ακούσει φύσημα στην καρδιά συνήθως γίνεται τρίπλεξ καρδιάς για να διευκρινιστεί εάν οφείλεται σε καρδιακή πάθηση ή είναι ένα αθώο φύσημα. Επίσης εάν το καρδιογράφημα, που είναι πιο απλή και διαδεδομένη εξέταση, παρουσιάσει διαταραχές, συνήθως συνιστάται να ακολουθεί τρίπλεξ καρδιάς. Στην περίπτωση του προαθλητικού ελέγχου είτε για παιδιά είτε για ενήλικες, στις περισσότερες περιπτώσεις αρκεί το ιστορικό, το καρδιογράφημα και η κλινική εξέταση. Εάν, όμως κριθεί σκόπιμο μπορεί να γίνεται και τρίπλεξ καρδιάς. Αθλητές που κάνουν πρωταθλητισμό πρέπει να ελέγχονται τακτικά , π.χ. ανά έτος, εκτός των άλλων και με τρίπλεξ καρδιάς. Άνθρωποι με αυξημένο κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις και ειδικά για στεφανιαία νόσο, π.χ. διαβητικοί που καπνίζουν, καλό είναι να κάνουν ανά δύο έτη τρίπλεξ καρδιάς.
Συμπερασματικά
- Ο υπέρηχος καρδιάς και το τρίπλεξ καρδιάς είναι το ίδιο πράγμα και σημαίνουν τη μελέτη της δομής και της λειτουργίας της καρδιάς με τη συσκευή των υπερήχων
- Ο υπέρηχος καρδιάς γίνεται από όλους τους καρδιολόγους και αναλύει με ακρίβεια την κίνηση όλων των περιοχών της καρδιάς και τη λειτουργία των βαλβίδων
- Υπάρχουν πλέον και φορητές συσκευές υπερήχων καρδιάς και το μέλλον είναι ο υπέρηχος να είναι κάτι σαν το ακουστικό για τους καρδιολόγους