Η καρδιά είναι ένα πολύπλοκο όργανο που λειτουργεί ως μυϊκή αντλία και ωθεί το αίμα σε όλα τα όργανα. Διαθέτει μυϊκά μέρη, βαλβίδες και αγγεία.

Από τι αποτελείται η καρδιά του ανθρώπου και ποιος ο ρόλος της;

Η καρδιά μας είναι ένα κοίλο, δηλαδή κούφιο εσωτερικά, μυώδες όργανο, του οποίου η λειτουργία είναι η εξώθηση του αίματος στο σώμα μας. Ουσιαστικά είναι μια αντλία, η οποία με τη χαλάρωσή της υποδέχεται αίμα και με τη συστολή της το προωθεί στα διάφορα όργανα. Από ανατομική άποψη η καρδιά αποτελείται από 4 επιμέρους κοιλότητες, δύο κόλπους, ο δεξιός και ο αριστερός, και δύο κοιλίες, η δεξιά και η αριστερή, που συνδέονται με τέσσερις βαλβίδες, ώστε να εμποδίζεται η προς τα πίσω ροή του αίματος. Ο δεξιός κόλπος συνδέεται με τη δεξιά κοιλία, ενώ ο αριστερός κόλπος συνδέεται με την αριστερή κοιλία. Κανονικά οι δεξιές κοιλότητες δεν συνδέονται με τις αριστερές και η καρδιά πρακτικά δουλεύει σε δύο ξεχωριστές κυκλοφορίες. Οι τέσσερις βαλβίδες της καρδιάς είναι η μιτροειδής που συνδέει τον αριστερό κόλπο με την αριστερή κοιλία, η αορτική βαλβίδα που συνδέει την αριστερή κοιλία με την αρχή της αορτής, η τριγλώχινα βαλβίδα που συνδέει τον δεξιό κόλπο με τη δεξιά κοιλία και η πνευμονική βαλβίδα που συνδέει τη δεξιά κοιλία με την αρχή της πνευμονικής αρτηρίας. Είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς ότι ο σφυγμός που παράγεται από τη λειτουργία της καρδιάς και προωθεί το αίμα είναι αποτέλεσμα της συστολής – σύσπασης των δύο κοιλιών, της δεξιάς και της αριστερής, ενώ οι κόλποι της καρδιάς απλώς συμβάλλουν σε ένα μικρό βαθμό στο να γεμίσουν με αίμα οι κοιλίες.

Εξωτερικά η καρδιά περιβάλλεται από μια μεμβράνη το περικάρδιο, ενώ εσωτερικά καλύπτεται από μια άλλη μεμβράνη το ενδοκάρδιο

Από λειτουργική άποψη υπάρχουν δύο ξεχωριστές κυκλοφορίες αίματος που βρίσκονται εν σειρά. Η συστηματική κυκλοφορία είναι η κυκλοφορία του αίματος στην οποία η κίνηση προέρχεται από τη σύσπαση της αριστερής κοιλίας και περιλαμβάνει την πορεία του οξυγονωμένου (αρτηριακού αίματος) από τον αριστερό κόλπο έως τα τριχοειδή αγγεία του σώματος. Η πνευμονική κυκλοφορία, όπου η δεξιά κοιλία προωθεί το αίμα που παραλαμβάνει από όλες τις φλέβες του σώματος προς τους πνεύμονες για να οξυγονωθεί και να αποβάλλει το διοξείδιο του άνθρακα.

Ιδιαίτερη σημασία στην κατανόηση της λειτουργίας της καρδιάς έχει το ηλεκτρικό της σύστημα. Το σύστημα αυτό λέγεται επιστημονικά «ερεθισματαγωγό» σύστημα και ο ρόλος του είναι η παραγωγή και η μεταφορά του αρχικού ηλεκτρικού ερεθίσματος που θα διεγείρει όλο το μυοκάρδιο. Όλα τα κύτταρα της καρδιάς έχουν την ιδιότητα να συσπώνται όταν ένα κατάλληλο μικρό ηλεκτρικό ερέθισμα τα διεγείρει. Υπάρχει μια ειδική κατηγορία κυττάρων στην καρδιά που έχουν την ιδιότητα της αυτόματης αλλαγής του ηλεκτρικού δυναμικού τους. Τα κύτταρα αυτά αποτελούν το φυσιολογικό βηματοδότη της καρδιάς, τον φλεβόκομβο, που βρίσκεται στο πάνω μέρος του δεξιού κόλπου. Εκεί παράγεται το αρχικό ηλεκτρικό ερέθισμα που μέσω ειδικών κυττάρων μεταδίδεται αρχικά στους κόλπους και μετά στις κοιλίες. Οι κόλποι της καρδιάς συνδέονται ηλεκτρικά με τις κοιλίες μόνο σε ένα σημείο που λέγεται κολποκοιλιακός κόμβος. Αυτό επιτρέπει να συσπώνται πρώτα οι κόλποι και να ακολουθεί μετά από περίπου ένα πέμπτο του δευτερολέπτου οι συστολή των κοιλιών, ώστε να είναι αποτελεσματικότερη και καλύτερη η πλήρωση των κοιλιών. Όταν το ηλεκτρικό ερέθισμα περάσει από τους κόλπους στις κοιλίες διαδίδεται ταχύτατα μέσα σε ένα δέκατο του δευτερολέπτου σε όλο το μυοκάρδιο των κοιλιών, ώστε να γίνει συγχρονισμένα η συστολή τους.

Η καρδιά είναι το μοναδικό ίσως όργανο που έχει την ιδιότητα της αυτοματίας, δηλαδή της αυθόρμητης συστολής χωρίς να χρειάζεται να δώσει εντολή το κεντρικό νευρικό σύστημα. Ο εγκέφαλος επηρεάζει με πολλούς τρόπους την καρδιά, για παράδειγμα αυξάνει ή μειώνει τους παλμούς. Ωστόσο η καρδιά από μόνη της μπορεί να διατηρεί ένα δικό της αυτόματο ρυθμό γι’ αυτό και παρατηρείται το φαινόμενο του εγκεφαλικού θανάτου, όπου η καρδιά συνεχίζει να πάλλεται από μόνη της, παρά τη μη λειτουργεία του εγκεφάλου. Ωστόσο στην περίπτωση αυτή και η καρδιά θα σταματήσει να χτυπά εάν δεν υπάρχει αναπνευστική λειτουργία, η οποία εξαρτάται από τον εγκέφαλο (π.χ. από τον αναπνευστήρα στη εντατική).

Η αιμάτωση της καρδιάς γίνεται από τρία επιφανειακά αγγεία που δίνουν κλαδίσκους κάθετα προς το εσωτερικό της καρδιάς. Η συνεχής λειτουργία της καρδιάς έχει ως αποτέλεσμα παρά το μικρό της μέγεθος το ένα εικοστό από το συνολικό όγκο του αίματος να κατευθύνεται στην καρδιά. Η καρδιά αδυνατεί να λειτουργήσει χωρίς οξυγόνο (αναερόβια) και επομένως σε περίπτωση σημαντικής μείωσης του οξυγόνου, προκαλείται εντός ολίγων λεπτών έμφραγμα. Τα τρία μεγάλα αγγεία (αρτηρίες) της καρδιάς είναι ο πρόσθιος κατιόντας κλάδος, η περισπωμένη και η δεξιά στεφανιαία αρτηρία. Τα τρία αυτά αγγεία είναι οι πρώτοι κλάδοι της αορτής, με τον πρόσθιο κατιόντα κλάδο και την περισπωμένη να προέρχονται από ένα κοινό πολύ κοντό αγγείο που βγαίνει από τη ρίζα της αορτής και λέγεται «στέλεχος», ενώ η δεξιά στεφανιαία αρτηρία έχει δικό της ξεχωριστό στόμιο στη ρίζα της αορτής. Το καθένα από τα τρία αυτά αγγεία αιματώνει μια διαφορετική περιοχή της καρδιάς που ως ένα βαθμό αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο, με τον πρόσθιο κατιόντα κλάδο να είναι ελαφρώς σημαντικότερο αγγείο από τα άλλα δύο.

Καρδιά : Ποιες οι κυριότερες παθήσεις της;

Η σημαντικότερη πάθηση της καρδιάς με βάση τους θανάτους που προκαλεί είναι η στεφανιαία νόσος. Πρόκειται για την ανάπτυξη αθηρωματικών πλακών που προκαλούν στένωση στα τρία αγγεία που αιματώνουν την καρδιά. Η προοδευτική αύξηση του μεγέθους της αθηρωματικής πλάκας προκαλεί στηθάγχη, ωστόσο δραματικότερη για τον οργανισμό είναι η αιφνίδια ρήξη μιας αθηρωματικής πλάκας που προκαλεί τη συσσώρευση αιμοπεταλίων, τα οποία δημιουργούν ένα πήγμα αίματος που αποφράσσοντας πλήρως ή σχεδόν πλήρως το αγγείο και προκαλώντας έμφραγμα του μυοκαρδίου.

Άλλη σημαντική κατηγορία παθήσεων της καρδιάς είναι οι βαλβιδοπάθειες. Οι παθήσεις των βαλβίδων είναι η στένωση, η ανεπάρκεια (όταν δεν κλείνει στεγανά) και η λοίμωξή τους που λέγεται ενδοκαρδίτιδα. Η διάγνωση των βαλβιδοπαθειών γίνεται με τον υπέρηχο (ή τρίπλεξ) καρδιάς. Η σοβαρού βαθμού βαλβιδοπάθεια που προκαλεί σημαντικά συμπτώματα, όπως έντονη δύσπνοια, απαιτεί χειρουργική επέμβαση, όπου συνήθως αντικαθίσταται η πάσχουσα βαλβίδα με άλλη, ζωικής προέλευσης ή μεταλλικής κατασκευής.

Σημαντική κατηγορία καρδιακών παθήσεων είναι οι μυοκαρδιοπάθειες. Οι τέσσερις βασικές μυοκαρδιοπάθειες είναι η υπερτροφική, η διατατική, η  αρρυθμιογόνος της δεξιάς κοιλίας και η περιοριστική. Στην υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια,  όλα ή ένα μέρος των τοιχωμάτων της αριστερής κοιλίας έχουν πολύ αυξημένο πάχος (πάνω από 15 χιλιοστά) χωρίς να υπάρχει εμφανής λόγος όπως στένωση στην αορτική βαλβίδα. Αυτό μπορεί να προκαλέσει απειλητικές για τη ζωή αρρυθμίες ή να μειώσει τη λειτουργική απόδοση του μυοκαρδίου. Επίσης συχνά παραμορφώνει κατά τη συστολή την πρόσθια πτυχή της μιτροειδούς βαλβίδας προκαλώντας απόφραξη της εξόδου του αίματος προς την αορτή και παράλληλα ανεπάρκεια μιτροειδούς. Στη διατατική μυοκαρδιοπάθεια μεγαλώνουν οι διαστάσεις της αριστερής κοιλίας και μειώνεται η συστολική ικανότητα των τοιχωμάτων της χωρίς να υπάρχει στεφανιαία νόσος. Αυτό προκαλεί πολύ εύκολη κούραση και έντονη δύσπνοια στη μικρή προσπάθεια. Στην αρρυθμιογόνο μυοκαρδιοπάθεια της δεξιάς κοιλίας λόγω γονιδιακών διαταραχών αποδιοργανώνεται η δομή της δεξιάς κοιλίας με αποτέλεσμα να εμφανίζονται απειλητικές για τη ζωή αρρυθμίες. Η πάθηση αυτή είναι συχνή στη Νάξο. Η περιοριστική μυοκαρδιοπάθεια χαρακτηρίζεται από σκλήρυνση των τοιχωμάτων της καρδιάς με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι πιέσεις εντός των καρδιακών κοιλοτήτων και ως εκ τούτου να εμφανίζονται δύσπνοια και πρήξιμο στα πόδια. Το πιο συχνό αίτιο είναι η πάθηση που λέγεται αμυλοείδωση.

Η φλεγμονή της μεμβράνης που περιβάλλει την καρδιά και λέγεται περικάρδιο προκαλεί την πάθηση της περικαρδίτιδας. Στην περικαρδίτιδα υπάρχει έντονος πόνος στο στήθος, χαρακτηριστικές αλλαγές στο καρδιογράφημα και συχνά υγρό γύρω από την καρδιά στον υπέρηχο. Συνήθως οφείλεται σε ίωση και θεραπεύεται με υψηλές δόσεις αντιφλεγμονωδών.

Η φλεγμονή του μυοκαρδίου λέγεται μυοκαρδίτιδα. Είναι σπάνια πάθηση και εκτός από τον πυρετό μπορεί να εκδηλωθεί με πόνο στο στήθος, με συμπτώματα εύκολης κούρασης και δύσπνοιας ή με σοβαρές αρρυθμίες. Το καρδιογράφημα και το τρίπλεξ καρδιάς είναι παθολογικά, ενώ η στεφανιογραφία (αν γίνει) είναι φυσιολογική. Η μαγνητική καρδιάς βοηθά στη διάγνωση και στην πρόγνωση της μυοκαρδίτιδας, ενώ σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις γίνεται και βιοψία καρδιάς. Η θεραπεία της μυοκαρδίτιδας είναι δύσκολη και συχνά αναποτελεσματική.

Ξεχωριστή κατηγορία καρδιακών παθήσεων είναι οι διαταραχές του ερεθισματαγωγού συστήματος της καρδιάς. Η διάγνωση γίνεται με το καρδιογράφημα και το χόλτερ ρυθμού. Στην περίπτωση της μη παραγωγής ή της διακοπής του ηλεκτρικού ερεθίσματος απαιτείται η τοποθέτηση μόνιμου τεχνητού βηματοδότη. Άλλες διαταραχές του ηλεκτρικού συστήματος είναι η παροξυσμικές υπερκοιλιακές ταχυκαρδίες, η κολπική μαρμαρυγή και η παρουσία επιπλέον καλωδίου μεταξύ των κόλπων και των κοιλιών (Wolff – Parkinson – White)

Καρδιά : Ποιες είναι οι εξειδικεύσεις των καρδιολόγων που ασχολούνται με τις παθήσεις της;

Οι καρδιολόγοι διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες.

Η πρώτη κατηγορία των καρδιολόγων είναι οι μη επεμβατικοί καρδιολόγοι. Είναι κατά κάποιο τρόπο οι «γενικοί» καρδιολόγοι και ασχολούνται με την παρακολούθηση των ασθενών, τη διάγνωση των καρδιακών παθήσεων και τις οδηγίες όσον αφορά τα φάρμακα που λαμβάνουν. Εκτελούν τα καρδιογραφήματα,  τα τρίπλεξ καρδιάς, τα τεστ κοπώσεως και τοποθετούν τα χόλτερ ρυθμού. Στις περιπτώσεις χρόνιων προβλημάτων είναι ο θεράπων καρδιολόγος που παρακολουθεί σε τακτική βάση τον ασθενή. Μια περαιτέρω εξειδίκευση των μη επεμβατικών καρδιολόγων είναι οι νεότερες τεχνικές των υπερήχων καρδιάς που περιλαμβάνουν το διοισοφάγειο υπέρηχο καρδιάς και το stress echo. Επομένως το διοισοφάγειο υπέρηχο καρδιάς και το stress echo εκτελούνται από καρδιολόγους που έχουν εκπαιδευτεί επιπλέον της βασικής εκπαίδευσης μετά το τέλος της ειδικότητας.

Στη δεύτεροι κατηγορία ανήκουν οι επεμβατικοί καρδιολόγοι, οι οποίοι έχουν εξειδικευτεί σε κάποια επέμβαση που αφορά τις καρδιοπάθειες επιπλέον της βασικής τους εκπαίδευσης. Η πλειοψηφία των επεμβατικών καρδιολόγων ασχολείται με τις στεφανιογραφίες και την τοποθέτηση stent στα στεφανιαία αγγεία. Άλλη επεμβατική εξειδίκευση είναι η αρρυθμιολογία- ηλεκτροφυσιολογία. Οι καρδιολόγοι αυτοί μετά τη σχετική εκπαίδευση λέγονται αρρυθμιολόγοι – ηλεκτροφυσιολόγοι και ασχολούνται με την επεμβατική διάγνωση και θεραπεία των παθήσεων του ηλεκτρικού συστήματος της καρδιάς. Διενεργούν τις ηλεκτροφυσιολογικές μελέτες, τους καυτηριασμούς (ablation) και τοποθετούν βηματοδότες και απινιδωτές. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η τεχνική της τοποθέτησης αορτικής βαλβίδας με καθετήρες (χωρίς χειρουργείο). Η επέμβαση αυτή γίνεται από εξειδικευμένους στην τεχνική αυτή επεμβατικούς καρδιολόγους που συνήθως προέρχονται από το χώρο των στεφανιογραφιών.

Καρδιά : Συμπερασματικά

• Η καρδιά έχει ως αποστολή την κυκλοφορία του αίματος στο σώμα μας
• Η δομή της καρδιάς είναι πολύπλοκη και περιλαμβάνει κόλπους, κοιλίες, βαλβίδες περικάρδιο, το ηλεκτρικό σύστημα και τα στεφανιαία αγγεία του την αιματώνουν
• Όλες οι δομές της καρδιάς μπορεί να υποστούν κάποια βλάβη, οπότε προκύπτει η αντίστοιχη καρδιοπάθεια με συχνότερη και σημαντικότερη τη στεφανιαία νόσο, όπου υπάρχουν σημαντικές στενώσεις στα τρία μεγάλα αγγεία της καρδιάς
• Οι καρδιολόγοι, οι γιατροί που ασχολούνται με τις παθήσεις της καρδιάς, διακρίνονται σε μη επεμβατικούς που κάνουν τη βασική εξέταση (καρδιογράφημα, τρίπλεξ καρδιάς, χόλτερ ρυθμού) και δίνουν όπου απαιτείται φαρμακευτική αγωγή και σε επεμβατικούς που κάνουν επεμβατικές πράξεις είτε για διάγνωση (π.χ. στεφανιογραφία) είτε για θεραπεία (π.χ. τοποθέτηση stent)