Το φύσημα στην καρδιά διερευνάται κυρίως με το τρίπλεξ καρδιάς για να διευκρινιστεί εάν υπάρχει διαταραχή σε κάποια καρδιακή βαλβίδα.

Τι είναι το φύσημα;

Το φύσημα είναι ο ήχος που παράγεται από τη ροή του αίματος και ακούγεται με το στηθοσκόπιο του γιατρού. Αφορά συνήθως την καρδιά, αλλά μπορεί να ακούγεται και πάνω από ένα αγγείο, όπως οι καρωτίδες. Κανονικά όταν ακροαζόμαστε την καρδιά με το στηθοσκόπιο ακούμε μόνο τους δύο καρδιακούς τόνους, τον πρώτο καρδιακός τόνος (διεθνώς S1) και τον δεύτερο καρδιακό τόνο (S2). Πολλές φορές οι δύο τόνοι της καρδιάς περιγράφονται ως «λοουυπ – ντοουυπ». Ο πρώτος καρδιακός τόνος σηματοδοτεί την έναρξη της συστολής και παράγεται από τη σύγκλειση κυρίως της μιτροειδής βαλβίδας και σε μικρότερο βαθμό τη σύγκλειση της τριγλώχινας βαλβίδας. Ο δεύτερος καρδιακός τόνος παράγεται στην έναρξη της διαστολής της καρδιάς από τη σύγκλειση της αορτικής βαλβίδας (και λιγότερο της πνευμονικής βαλβίδας).  Το φύσημα είναι ένας πρόσθετος ήχος που τον ακούμε είτε μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου καρδιακού τόνου, οπότε λέγεται συστολικό φύσημα καθώς τότε γίνεται η συστολή της καρδιάς, είτε μεταξύ του δεύτερου και του πρώτου τόνου, οπότε λέγεται διαστολικό φύσημα καθώς τότε γίνεται η διαστολή (η χαλάρωση) της καρδιάς. Σπάνια το φύσημα ακούγεται και στη συστολή και στη διαστολή.

Τις δεκαετίες προ του 1980, οπότε δεν υπήρχαν διαδεδομένοι οι υπέρηχοι καρδιάς, η ακρόαση της καρδιάς ήταν το βασικό εργαλείο μέσω του οποίου έμπαινε η διάγνωση σε πολλά προβλήματα τις καρδιάς και κυρίως η διάγνωση των βαλβιδοπαθειών. Μάλιστα, είχαν κατασκευαστεί ειδικά όργανα οι φωνοκαρδιογράφοι που ενίσχυαν και καταγράφαν αυτούς τους ήχους, τη λειτουργία των οποίων δεν πρόλαβε η δική μου γενιά των καρδιολόγων. Μετά περίπου τα μέσα της δεκαετίας του ’80 έγινε η έκρηξη της διάδοσης των υπερήχων καρδιάς και η αντίστοιχη εκπαίδευση των νεότερων καρδιολόγων, οπότε πλέον το φύσημα ανακαλύπτεται με το ακουστικό, αλλά η ακριβής του διάγνωση και σημασία διευκρινίζεται από τους υπερήχους καρδιάς.

Είναι σημαντικό να γίνεται προσεκτική ακρόαση της καρδιάς πριν από κάθε υπέρηχο καρδιάς γιατί εάν υπάρχει φύσημα και ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του, ο καρδιολόγος που εκτελεί τον υπέρηχο καρδιάς θα είναι πιο προσανατολισμένος στο τι ψάχνει. Για παράδειγμα εάν υπάρχει ένα φύσημα που έχει χαρακτηριστικά πιθανούς μεσοκοιλιακής επικοινωνίας (μια τρυπούλα στο τοίχωμα μεταξύ της αριστερής και της δεξιάς κοιλίας), ο καρδιολόγος θα επιμείνει παίρνοντας πολλές εικόνες της αντίστοιχης περιοχής, την οποία συχνά δεν μελετούμε ενδελεχώς στον υπέρηχο καρδιάς.

Το φύσημα σημαίνει πάντοτε πρόβλημα στην καρδιά;

Όχι. Το φύσημα δεν είναι πάθηση, αλλά ένα εύρημα στην εξέταση που κάνει ο γιατρός κατά την ακρόαση της καρδιάς.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ειδικά στα μωρά, στα παιδιά και στους εφήβους, τα φυσήματα είναι αθώα. Αθώο είναι το φύσημα που εξ’ ορισμού δεν συνδυάζεται με κάποια καρδιολογική διαταραχή. Στην περίπτωση αυτή το φύσημα ακούγεται λόγω της αυξημένης κυκλοφορίας του αίματος χάριν της γρήγορης ανάπτυξης στις ηλικίες αυτές καθώς και λόγω του λεπτού θωρακικού τοιχώματος που έχουν τα παιδιά.

Παθολογικό θεωρείται το φύσημα που οφείλεται σε κάποια καρδιολογική διαταραχή.  Παθολογικό φύσημα ακούγεται στις εξής περιπτώσεις: 1. Διαταραχή σε μια από τις τέσσερις βαλβίδες της καρδιάς, π.χ. στένωση ή ανεπάρκεια, 2. Όταν υπάρχει κάποια «τρυπούλα» (έλλειμμα) στα τοιχώματα της καρδιάς μέσα από την οποία περνάει με μεγάλη ταχύτητα το αίμα, 3. Όταν υπάρχει κάποια στένωση ή κάποια παθολογική επικοινωνία μεταξύ των μεγάλων αγγείων που περιβάλλουν την καρδιά. Οι διαταραχές αυτές προκαλούν στροβιλώδη ροή του αίματος που παράγει τον ήχο που ακούμε με τα ακουστικά. Πολύ σπάνια είναι τόσο έντονο το φύσημα που ακούγεται εάν πλησιάσουμε το αυτί μας στο θώρακα.

Υπάρχουν ακόμη και τα λεγόμενα λειτουργικά φυσήματα. Το λειτουργικό φύσημα είναι αυτό που παράγεται από σε αυξημένη κυκλοφορία του αίματος που όμως οφείλεται σε κάποια παθολογική διαταραχή. Παραδείγματα τέτοιων καταστάσεων είναι η αναιμία, η υπερλειτουργία του θυρεοειδούς και ο πυρετός.

Πώς ξεχωρίζουμε το αθώο από το παθολογικό φύσημα;

Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι εάν υπάρχουν συμπτώματα σε αυτόν που έχει το φύσημα ή είναι τελείως καλά. Για παράδειγμα ένα μωρό που δεν παίρνει βάρος όπως πρέπει και ο παιδίατρος ακούει φύσημα πρέπει να εξεταστεί με τρίπλεξ καρδιάς. Όσον αφορά τους ενήλικες σημαντικά συμπτώματα είναι η έντονη δύσπνοια που μας αναγκάζει να σταματήσουμε στη μικρή προσπάθεια, π.χ. δύο όροφοι σκάλες, η λιποθυμία, ο πόνος στο στήθος ειδικά όταν ασκούμαστε, τα πρησμένα πόδια και οι έντονες αρρυθμίες (ταχυκαρδίες, βραδυκαρδίες). Εάν κάποιος έχει τέτοια σημαντικά συμπτώματα και στην εξέταση ο γιατρός ακούει φύσημα, πρέπει να ακολουθεί περαιτέρω έλεγχος με καρδιογράφημα και τρίπλεξ καρδιάς.

Τα χαρακτηριστικά του φυσήματος και τα στοιχεία από την υπόλοιπη ακρόαση και εξέταση έχουν μεγάλη σημασία. Για παράδειγμα το πολύ έντονο ή το μεγάλο σε χρονική διάρκεια φύσημα είναι συχνά παθολογικό και πρέπει να ελέγχεται με επιπλέον εξετάσεις. Το διαστολικό φύσημα, όσο ήπιο κι αν είναι , είναι πάντοτε παθολογικό. Εάν ο γιατρός παρατηρεί επιπλέον διαταραχές π.χ. μειωμένη ένταση του δευτέρου καρδιακού τόνου ή παρουσία επιπλέον καρδιακού τόνου (τρίτος ή τέταρτος), επίσης πρέπει να ακολουθεί καρδιογράφημα και τρίπλεξ καρδιάς.

Πολλές φορές που καλούμαστε να εξετάσουμε έναν ασθενή και ακούμε κάποιο φύσημα, υπάρχει ήδη προηγούμενο τρίπλεξ καρδιάς όπου φαίνεται το αίτιο του φυσήματος. Εάν αυτό που ακούμε συμφωνεί με αυτό που περιγράφει το τρίπλεξ και ο ασθενής δεν έχει εμφανίσει επιπλέον συμπτώματα, δεν απαιτείται περαιτέρω έλεγχος.

Όσον αφορά τα παιδιά, όπου συχνά βρίσκεται φύσημα, πρέπει ο παιδίατρος να ακολουθεί τους παραπάνω κανόνες, π.χ. να βλέπει αν αναπτύσσεται σωστά το παιδί ή εάν έχει άλλου είδους συμπτώματα, και να παραπέμπει για περαιτέρω έλεγχο σε καρδιολόγο σε επιλεγμένες περιπτώσεις, γιατί δημιουργείται συχνά άγχος τόσο στα παιδιά, όσο και στους γονείς, χωρίς να χρειάζεται.

Φύσημα – Συμπερασματικά

• Φύσημα είναι ο επιπρόσθετος μη αναμενόμενος ήχος που ακούει ο γιατρός με τα ακουστικά του (στηθοσκόπιο) στην περιοχή του θώρακα γύρω από την καρδιά
• Το φύσημα είναι συχνό εύρημα στην εξέταση του ασθενούς και πολλές φορές είναι εντελώς αθώο, οπότε δεν οφείλεται σε καρδιακές ή μη καρδιακές διαταραχές
• Υπάρχουν περιπτώσεις, ωστόσο που μπορεί να αποτελεί ένδειξη μιας καρδιακής πάθησης, όπως στένωση ή ανεπάρκεια κάποιας καρδιακής βαλβίδας
• Η συνολική εικόνα του ασθενούς και τα χαρακτηριστικά του φυσήματος καθορίζουν εάν χρειάζεται να γίνει περαιτέρω καρδιολογικός έλεγχος
• Η περαιτέρω διερεύνηση του φυσήματος γίνεται συνήθως με καρδιογράφημα και υπέρηχο καρδιάς, μέσω των οποίων ο καρδιολόγος με ακρίβεια ξεχωρίζει τα αθώα από τα παθολογικά φυσήματα