Το έμφραγμα είναι η συχνότερη αιτία θανάτου. Η έγκαιρη διάγνωση είναι απαραίτητη για την καλύτερη αντιμετώπιση. Η πρόληψη είναι ακόμη σημαντικότερη.

Το έμφραγμα του μυοκαρδίου εκδηλώνεται συνήθως με πόνο στο στήθος, επιστημονικότερα προκάρδιο άλγος, που αποτελεί το σημαντικότερο πιθανόν σύμπτωμα στην καρδιολογία. Είναι καθήκον κάθε καρδιολόγου να μπορεί να διακρίνει εάν το αίτιο του πόνου στο στήθος είναι έμφραγμα.

Έμφραγμα : Πώς είναι ο πόνος του εμφράγματος της καρδιάς;

Σε λιγότερο από  τις μισές περιπτώσεις ο ασθενής περιγράφει αυτό που νοιώθει στο έμφραγμα ως πόνος και αυτό συχνά προκαλεί καθυστέρηση στη διάγνωση. Στην τυπική του εικόνα, το έμφραγμα προκαλεί ένα αίσθημα σαν «πίεση», «βάρος» ή «κάψιμο» που αφορά ένα μεγάλο μέρος του στήθους που ο ασθενής το δείχνει με τη γροθιά του ή την παλάμη του. Πολύ συχνά η ενόχληση επεκτείνεται στο αριστερό χέρι ή πίσω στην πλάτη, ενώ λιγότερο συχνά μπορεί να πηγαίνει στο σαγόνι, στην πάνω περιοχή της κοιλιάς ή στο δεξί χέρι. Η ενόχληση είναι σταθερή και επιμένει. Δυναμώνει μέσα σε λίγα λεπτά από την έναρξή της και μετά επιμένει για πάνω από μισή ώρα, συχνά πολλές ώρες. Δεν αλλάζει με τη θέση του σώματος, τις κινήσεις των χεριών ή την ανάσα και ο ασθενής δεν βρίσκει θέση ή τρόπο να ανακουφιστεί. Συχνά συνοδεύεται από τάση για εμετό, κρύο ιδρώτα ή αίσθημα αδυναμίας. Ο ασθενής δείχνει πραγματικά ότι πάσχει και δεν μοιάζει με κάτι άλλο που είχε στο παρελθόν. Εάν ο ασθενής κοιμάται, μπορεί η ενόχληση τον ξυπνήσει. Εάν παρά την ενόχληση ο ασθενής ασκηθεί, π.χ. τρέξει ή ανέβει σκάλες, η ενόχληση δυναμώνει. Πάντως εάν πονάτε με ύποπτο για έμφραγμα τρόπο μην ασκηθείτε για να δείτε τι θα γίνει!!

Στοιχεία που μας απομακρύνουν από τη διάγνωση του εμφράγματος είναι η μικρή διάρκεια, π.χ. δευτερόλεπτα ή λίγα λεπτά, η εντόπιση σε μικρό συγκεκριμένο σημείο του στήθους που ο ασθενής το δείχνει με το δάκτυλο, να είναι οξύς πόνος σαν βελονιά, να το περιγράφει σαν στιγμιαία «τσιμπήματα», να δυναμώνει με τις κινήσεις του σώματος ή των χεριών, η ενόχληση να είναι μόνο στο χέρι, να μειώνεται ή να εξαφανίζεται αν ο ασθενής τρέξει ή ανέβει σκάλες.

Από τι άλλο μπορεί να προκληθεί πόνος στο στήθος εκτός από το έμφραγμα και είναι επίσης πολύ σοβαρό;

Υπάρχουν δύο ακόμη αιτίες πόνου στο στήθος που είναι εν δυνάμει θανατηφόρες, είναι η πνευμονική εμβολή και ο διαχωρισμός της αορτής. Είναι ευθύνη του καρδιολόγου να υποπτευθεί αυτές τις καταστάσεις μέσω του ιστορικού, της εξέτασης και του φυσιολογικού καρδιογραφήματος και να πράξει αναλόγως για τη διάγνωση και αντιμετώπισή τους.

Η πνευμονική εμβολή είναι λιγότερο συχνή από το έμφραγμα και οφείλεται στην παρουσία θρόμβου σε κεντρικά σημεία των αγγείων των πνευμόνων που συνήθως έχουν προσχηματιστεί στα πόδια ή στη λεκάνη και με την κυκλοφορία του αίματος φτάνουν και σφηνώνονται στα αγγεία των πνευμόνων. Ο πόνος από την πνευμονική εμβολή συχνά διαφέρει από αυτόν του εμφράγματος. Μπορεί να είναι στο πλάι του στήθους και να δυναμώνει με την αναπνοή, όμως μπορεί να είναι και ίδιος με τον πόνο του εμφράγματος και ουσιαστικά η διάκριση γίνεται μέσω του καρδιογραφήματος και του υπόλοιπου ιστορικού, ενώ η διάγνωσή της γίνεται με αξονική θώρακος.

Ο διαχωρισμός της αορτής είναι σπανιότερος αλλά είναι ουσιαστικά το πιο επείγον πρόβλημα στη θωρακοχειρουργική, αφού αν αφορά την ανιούσα αορτή οι μισοί ασθενείς θα πεθαίνουν τις επόμενες ημέρες αν δεν χειρουργηθούν επειγόντως. Διαγιγνώσκεται με αξονική της αορτής, αλλά μπορεί κάποιες φορές να φανεί και στο τρίπλεξ καρδιάς.

Από τι άλλο προκαλείται ο πόνος στο στήθος;

Άλλα αίτια πόνου στο στήθος είναι ο κωλικός ή η φλεγμονή της χολής, η γαστρίτιδα και το έλκος στομάχου, η παλινδρόμηση και η οισοφαγίτιδα, ο έρπης ζωστήρας, μυοσκελετικός πόνος από τα τοιχώματα, ο πνευμοθώρακας. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις βοηθά τον καρδιολόγο το φυσιολογικό καρδιογράφημα για να αποκλείσει το καρδιακό επεισόδιο.

Τι είναι το έμφραγμα της καρδιάς;

Έμφραγμα του μυοκαρδίου σημαίνει νέκρωση ενός τμήματος της καρδιάς και αφού η καρδιά δεν αναγεννάται, η απώλεια αυτή μέρους της καρδιάς είναι οριστική. Συνήθως το αίτιο του εμφράγματος είναι μια αιφνίδια στένωση αρτηρίας της καρδιάς με αποτέλεσμα μια περιοχή της καρδιάς να μην λαμβάνει αίμα. Η στένωση αυτή προκύπτει, όταν μια αθηρωματική πλάκα, που βρίσκεται στην εσωτερική πλευρά του τοιχώματος της αρτηρίας, σπάσει οπότε ο οργανισμός με το φυσιολογικό του σύστημα πήξης που διαθέτει σχηματίζει τοπικά ένα πήγμα αίματος για να επουλώσει το σημείο. Όμως το πήγμα αυτό του αίματος φράζει σε σημαντικό βαθμό το αγγείο, διακόπτεται σε κρίσιμο βαθμό η κυκλοφορία του αίματος και η περιοχή της καρδιάς που λαμβάνει αίμα από το συγκεκριμένο αγγείο νεκρώνεται. Τ

ο σύστημα της πήξης του αίματος σε κανονικές συνθήκες λειτουργεί όταν ένα αγγείο σπάσει προς την εξωτερική πλευρά του, ώστε να σταματήσει την αιμορραγία. Όταν το αγγείο τραυματιστεί από την εσωτερική του πλευρά με τη ρήξη της αθηρωματικής πλάκας ο οργανισμός δεν μπορεί να καταλάβει τη διαφορά και δημιουργεί το πήγμα του αίματος μέσα στο αγγείο οπότε το βουλώνει. Ο οργανισμός μας διαθέτει φυσικό αντιπηκτικό σύστημα που διαλύει τους θρόμβους, όμως αυτό γίνεται μέσα σε περισσότερο από 24 ώρες. Επειδή η καρδιά μας δεν αντέχει χωρίς αίμα πάνω από 15 λεπτά, μετά από το τέταρτο της ώρας που το αγγείο είναι βουλωμένο επέρχεται η νέκρωση της περιοχής της καρδιάς.

Τα εμφράγματα χωρίζονται σε δύο αρκετά διαφορετικές κατηγορίες ως προς την αντιμετώπιση.

Η πρώτη κατηγορία προκαλείται από την αιφνίδια και πλήρη 100% απόφραξη αρτηρίας, οπότε είναι κρίσιμο να γίνει άμεση διάνοιξη της αρτηρίας εντός 12 ωρών. Τα εμφράγματα αυτά καλούνται διεθνώς STEMI, δηλαδή στα ελληνικά οξύ έμφραγμα με ανάσπαση του ST. Η διάγνωση γίνεται άμεσα με το καρδιογράφημα και κατά κανόνα δεν χρειάζεται να περιμένει κανείς τα αποτελέσματα του αίματος. Η διάνοιξη της αρτηρίας γίνεται ανάλογα με τα διαθέσιμα νοσοκομεία είτε μηχανικά σε αιμοδυναμικό εργαστήριο, είτε φαρμακευτικά με ειδικό φάρμακο (θρομβόλυση). Στο λεκανοπέδιο υπάρχουν σε 24ωρη ετοιμότητα όλες τις ημέρες της εβδομάδας και όλο το χρόνο τουλάχιστον δύο δημόσια νοσοκομεία, όπου έμπειροι εξειδικευμένοι επεμβατικοί καρδιολόγοι σε αιμοδυναμικό εργαστήριο αναλαμβάνουν την άμεση διάνοιξη του αγγείου με στεφανιογραφία και τοποθέτηση στεντ. Παρόμοια οργάνωση υπάρχει στη Θεσσαλονίκη και στη Δυτική Ελλάδα με το νοσοκομείο της Πάτρας (Ρίο), ενώ οργανώνονται σταδιακά και άλλα τέτοια κέντρα στην επικράτεια που καλύπτουν αν όχι όλο το 24ωρο πολλές ώρες τις ημέρας. Εάν δεν υπάρχει κοντινό νοσοκομείο με διαθέσιμο αιμοδυναμικό εργαστήριο, τότε η διάνοιξη της αρτηρίας γίνεται με ειδικό θρομβολυτικό φάρμακο που μπορεί να χορηγηθεί από οποιοδήποτε νοσοκομείο που διαθέτει καρδιολογική κλινική με μονάδα εμφραγμάτων. Το θρομβολυτικό φάρμακο, όπως μαρτυρεί και το όνομά του έχει την ιδιότητα να διαλύει το θρόμβο που έχει κλείσει εντελώς το αγγείο εντός 90 με 120 λεπτών σε ποσοστό 70%. Εάν αποτύχει η θρομβόλυση ο ασθενής διακομίζεται σε νοσοκομείο για επείγουσα στεφανιογραφία. Ακόμη και αν πετύχει η θρομβόλυση, κάτι που φαίνεται στο καρδιογράφημα και με την ανακούφιση του ασθενούς, καλό είναι ο ασθενής να υποβάλλεται σε στεφανιογραφία εντός 48ώρου στο ίδιο ή σε άλλο νοσοκομείο.

Η δεύτερη κατηγορία εμφραγμάτων προκαλείται από αιφνίδια και σημαντική, αλλά όχι πλήρη (κάτω από 100%, π.χ. 80-90%) απόφραξη αρτηρίας της καρδιάς. Στην περίπτωση αυτή, που αφορά συνηθέστερα ηλικιωμένους άνω των 70 ετών που έχουν και άλλα προβλήματα υγείας, η αντιμετώπιση είναι αρχικά με εισαγωγή σε μονάδα εμφραγμάτων και χορήγηση φαρμάκων. Δεν απαιτείται άμεση εντός 12ώρου στεφανιογραφία. Για την κατηγορία αυτή των εμφραγμάτων θα εξαρτηθεί από την συνολική εικόνα του ασθενούς η απόφαση για περαιτέρω αντιμετώπιση με στεφανιογραφία, η οποία στις περιπτώσεις αυτές γίνεται σε 24 με 72 ώρες. Σε γενικές γραμμές, όσο πιο επικίνδυνο θεωρηθεί το έμφραγμα, π.χ. εάν υπάρχει παλαιό στεντ, διαβήτης, σημαντικές αλλαγές στο καρδιογράφημα, επηρεασμένες ζωτικές λειτουργίες, τόσο πιο χρήσιμη καθίσταται η στεφανιογραφία εντός 72 ωρών. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτής της κατηγορίας εμφραγμάτων, όπου ο κίνδυνος θεωρείται πολύ υψηλός, απαιτείται επείγουσα στεφανιογραφία εντός 24ώρου.

Γιατί είναι σημαντικό να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί το έμφραγμα με πλήρη απόφραξη αρτηρίας το γρηγορότερο δυνατό;

Για δύο σπουδαίους λόγους.

Πρώτον, η άμεση αντιμετώπιση της ανακοπής. Στην οξεία φάση του εμφράγματος, δηλαδή τις πρώτες 48 ώρες, υπάρχει κίνδυνος ανακοπής που προκαλείται από την εμφάνιση θανατηφόρου αρρυθμίας, της κοιλιακής μαρμαρυγής. Εάν η κοιλιακή μαρμαρυγή συμβεί εντός του νοσοκομείου ή ακόμη καλύτερα για τον ασθενή, εντός της μονάδας εμφραγμάτων, γίνεται άμεση χορήγηση ηλεκτροσόκ που στις περισσότερες περιπτώσεις επαναφέρει άμεσα τον ασθενή χωρίς κανένα άλλο επακόλουθο. Εάν η κοιλιακή μαρμαρυγή συμβεί έξω από το νοσοκομείο, π.χ. στο σπίτι, όπου δεν υπάρχει διαθέσιμος απινιδωτής να δώσει ηλεκτροσόκ, τότε οι πιθανότητες επιβίωσης είναι κάτω του 5%, δηλαδή ελάχιστοι θα επιβιώσουν και μάλιστα από αυτούς που θα επιβιώσουν ακόμη λιγότεροι θα είναι πλήρως καλά.

Δεύτερον η μείωση του μεγέθους του εμφράγματος. Όσο πιο γρήγορα ο ασθενής οδηγηθεί στο αιμοδυναμικό εργαστήριο για να γίνει στεφανιογραφία και διάνοιξη του βουλωμένου αγγείου, τόσο μικρότερο θα είναι το μέγεθος του εμφράγματος και οι μελλοντικές του επιπτώσεις στην καρδιά. Όταν η αρτηρία της καρδιάς βουλώσει και αρχίσει ο επίμονος πόνος του εμφράγματος, η νέκρωση της περιοχής της καρδιάς ξεκινάει από την εσωτερικότερη περιοχή και σταδιακά εξαπλώνεται προς την επιφάνεια της καρδιάς. Μέσα σε 12 ώρες το έμφραγμα έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί και η καθυστερημένη διάνοιξη του αγγείου βοηθάει σε κάποιο βαθμό, αλλά πολύ λιγότερο σε σχέση με την αντιμετώπιση εντός των πρώτων 12 ωρών. Ουσιαστικά σε έμφραγμα με πλήρη απόφραξη της αρτηρίας κάθε ώρα που περνάει έως τη συμπλήρωση των 12 ωρών, αυξάνει το τελικό μέγεθος του εμφράγματος. Είναι πολύ κρίσιμο στα μεγάλα εμφράγματα η διάνοιξη του αγγείου να γίνει εντός των πρώτων τριών ωρών από την έναρξη του πόνου.

Τι πρέπει να κάνω εάν ο πόνος στο στήθος μοιάζει με έμφραγμα;

Όλοι πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με τον τρόπο που πονάμε στο έμφραγμα, γιατί η καθυστέρηση στη διάγνωση μπορεί να σκοτώσει άμεσα ή να αφήσει τον ασθενή με σοβαρά μελλοντικά προβλήματα. Ειδικά άνθρωποι επιρρεπείς στο να πάθουν έμφραγμα, π.χ. άντρες μετά τα 40 έτη, γυναίκες μετά τα 50 έτη, καπνιστές, διαβητικοί, εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό από γονείς ή αδέλφια σε ηλικίας κάτω των 60, πρέπει να έχουν το νου τους και να ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν στην περίπτωση που έχουν τέτοιου είδους ενοχλήσεις στο στήθος. Ουσιαστικά εάν η εικόνα μοιάζει με αυτή που περιγράψαμε πιο πάνω, πρέπει να πάρουν ασπιρίνη και μάλιστα καλύτερα να τη μασουλήσουν. Άμεσα πρέπει να καλέσουν καρδιολόγο που θα μπορεί να έρθει εντός 30 λεπτών. Εάν ο καρδιολόγος είναι να καθυστερήσει πάνω από μισή ώρα να καλέσουν ασθενοφόρο. Εάν το ασθενοφόρο είναι να αργήσει πάνω από μισή ώρα πρέπει μόνοι τους ή κατά προτίμηση με άλλον οδηγό (ταξί ή συγγενή – φίλο) να κατευθυνθούν σε νοσοκομείο. Όσον αφορά την Αττική είναι σημαντικά να ρωτήσουν στο τηλέφωνο του ΕΚΑΒ που έχει καρδιολογικό τμήμα με διαθέσιμο αιμοδυναμικό εργαστήριο και να πάνε κατευθείαν εκεί.

Συμπεράσματα

• Το έμφραγμα είναι νέκρωση τμήματος της καρδιάς από ανεπαρκή αιμάτωση
• Είναι επείγον καρδιολογικό πρόβλημα και πρέπει όλοι να ξέρουν τα συμπτώματα του εμφράγματος
• Προκαλεί επίμονο βάρος ή πίεση στο στήθος που διαρκεί περισσότερο από μισή ώρα, με συνοδό ιδρώτα ή τάση για εμετό. Συχνά η ενόχληση επεκτείνεται στο αριστερό χέρι, το σαγόνι ή την πλάτη.
• Επί έντονης υποψίας εμφράγματος, ο ασθενής λαμβάνει ασπιρίνη μασώντας τη και πρέπει σε μισή ώρα να γίνει καρδιογράφημα για να μπει η διάγνωση. Εάν δεν μπορεί να γίνει ιδιωτικά το καρδιογράφημα σε μισή ώρα, ο ασθενής καλεί ασθενοφόρο και πάει σε εφημερεύον καρδιολογικό τμήμα κατά προτίμηση με διαθέσιμο ανοιχτό αιμοδυναμικό εργαστήριο.

Η γρήγορη, εντός 12ώρου, ει δυνατόν εντός 3ωρου, διάνοιξη της κλειστής αρτηρίας που προκαλεί το έμφραγμα μειώνει σημαντικά το μέγεθος και τις επιπτώσεις του εμφράγματος